Turysta dyplomowany (cz.2)
W artykule „Turysta Dyplomowany cz.1”
zamieszczone zostały wiadomości dotyczące kształtu zasadniczej bryły świątyni
(wznoszonej najczęściej na planie centralnym lub podłużnym), widzianej jak gdyby „z
lotu ptaka”.
Gdy zbliżamy się do zabytkowej budowli nasz wzrok najpierw przyciąga
fasada - reprezentacyjna, zewnętrzna ściana budowli, mieszcząca zazwyczaj
wejście. Fasada jest w znacznej mierze „wizytówką” zdradzającą charakter
wnętrza, zachętą do wejścia.
Fasada jest zazwyczaj urozmaicona różnymi detalami
architektonicznymi. Może wystąpić np.:
fryz - podłużny, poziomy pas
ozdobny;
gzyms - poziomy element występujący wyraźnie z lica ściany, dzielący
ją na kondygnacje lub wieńczący (bywają też gzymsy prowadzone pionowo);
attyka - murek nad gzymsem wieńczącym, zasłaniający zwykle dach (np.
Sukiennice w Krakowie);
a także ozdobne okna, wieżyczki, kolumny, nisze (czyli wnęki).
Fasadę wzbogacają także elementy plastyczne np.
rzeźby i płaskorzeźby postaci ludzkich, motywów roślinnych i zwierzęcych lub symboli
religijnych.
Zawsze warto zwrócić uwagę na portal. Nazwa pochodzi
od łacińskiego słowa porta co oznacza bramę, wejście. Portal to właśnie
wejście, ale wejście ozdobne, pomyślane jako dzieło sztuki, a nie zwykła dziura w
murze.
Drzwi wraz z obramowaniem są nieraz bardzo pracowicie i kunsztownie
pokryte rozmaitymi dziełami plastycznymi. Słynne są np. tzw. „drzwi
gnieźnieńskie” (reprezentacyjne drzwi katedry w Gnieźnie), na których przedstawione
są sceny z życia św. Wojciecha, czy też tzw. „Brama Raju” - wykładane płytami ze
złoconego brązu drzwi do babtysterium we Florencji, pokryte płaskorzeźbami o tematyce
biblijnej Starego Testamentu.
Portale mogą być nawet bardzo rozbudowane, czasami mur tworzy szereg
uskoków tak, że szerokie początkowo wejście zwęża się w miarę wnikania w
potężnej grubości mury. W uskokach zwykle ustawione są smukłe, rzeźbione kolumienki
a na nich oparte łuki kamienne, tzw. archiwolty. Również archiwolty
pokryte są często bogatą rzeźbą.
Nad właściwym wejściem pozostaje jeszcze wówczas półkoliste, trójkątne lub trójlistne pole. Wypełnia je odpowiedniego kształtu płyta kamienna, która jest wdzięcznym miejscem dla działalności rzeźbiarskiej. Taka płyta pokryta płaskorzeźbą to Tympanon. Często pole tympanonu wykorzystywano dla upamiętnienia zasług fundatora danego kościoła. Wyobrażano go wówczas w momencie ofiarowania modelu kościoła patronowi, pod którego wezwaniem był kościół, albo Matce Bożej. Takie tympanony, zwane fundacyjnymi, są więc nie tylko dziełem rzeźby ale również interesującym dokumentem historycznym. Na innych tympanonach pod postacią stylizowanych roślin czy fantastycznych zwierząt przedstawiano określone, czytelne dla ówczesnych ludzi symbole religijne. Najczęściej jednak rzeźbiarz wykuwał tu sceny o tematach zaczerpniętych z Pisma św. Powyżej dodany jest jeszcze czasem tzw. wimperg, czyli trójkątne zwieńczenie ponad portalem.
Opracowała Wioletta Masiuda
Strona główna